Androstendion (4 androstendion və ya Δ4-dione) dehidroepiandrosterondan (DHEA) estron və testosteronun biosintezi zamanı aralıq məhsul kimi yaranan steroid tərkibli hormondur. Bu hormonun androgen təsiri daha zəif olur. Cinsi yetkinlik yaşındakı qızlarda rast gəlinən virilizasiya, hirsutizm əlamətlərinin səbəbini aydınlaşdırmaq üçün androstendion diaqnostik əhəmiyyət daşıyır. Bu əlamətlərin yumurtalıq və ya böyrəküstü vəzilərdəki patologiyalardan qaynaqlandığını differensiasiya etmək üçün androstendion hormonu DHEA-S (dehidroepiandrosteron sulfat) ilə birlikdə müayinə olunmalıdır.

Strukturu:

Formal adı androst-4-ene-3,17-dion olan androstendion hormonunun molekulyar strukturu 19 karbon atomundan ibarət steroid həlqədən təşkil olunmuşdur. Molekulyar çəkisi 286.4 g/mol olub, kimyəvi formulası C19H26O₂ şəklində ifadə olunur.     

Fiziologiyası:

Biosintezi:

Androstendion böyrəküstü vəzinin kortikal hissəsindəki torlu məntəqə, xayalardakı Leydiq hüceyrələri, yumurtalıqlardakı teka hüceyrələri tərəfindən sintez olunur. Bu hormonun biosintezi iki yolla həyata keçirilir;

1. 17 α-hidroksipreqnenolon 17,20-liaza fermentinin iştirakıyla DHEA-a, sonuncu isə 3 β-hidroksisteroid dehidrogenaza fermentinin iştirakıyla androstendiona çevrilir.
2. 17 α-hidroksiprogesteron 17,20-liaza fermentinin iştirakı ilə birbaşa androstendiona çevrilir.

Androstendionun böyük bir hissəsi sulfatla və ya cinsiyyət hormonunu bağlayan qlobulinlə (sex hormone binding globulin) birləşmiş formada olur (inaktiv hissə). Hormonun yalnız bir qismi qanda sərbəst formada sirkulyasiya edir və bu hissə funksional aktiv olub, hədəf hüceyrələrə spesifik effektor təsir göstərir . 

Periferik toxumalarda isə (əsasən cinsiyyət vəziləri) androstendion testosteron və estrona çevrilir.

Androstendionun adrenal sintezini hipofiz vəzinin adrenokortikotrop hormonu (AKTH), xayalıq və yumurtalıqlar tərəfindən sintezini isə qonadotropinlər (LH və FSH) tənzim edir.

Qadınlarda reproduktiv dövrdə androstendion böyrəküstü vəzi və yumurtalıqlar tərəfindən sintez olunur. Menopauza zamanı hormon sintezi əsasən adrenal vəzilər tərəfindən həyata keçirildiyi üçün (ovarial sintez inhibisiya olunur) qanda konsentrasiyası qismən azalmış olur.   

Dölün qan zərdabında androstendionun miqdarı embrinoal inkişaf dövründə tədricən artır və doğuşdan əvvəl pik həddə çataraq yetkin yaşlı şəxslərdəki miqdarla təxminən eyni olur. Uşaq doğulduqdan sonra, bir yaşından etibarən hormon miqdarında azalma müşahidə olunur. Adrenarx zamanı (6-8 yaş) androstendion və DHEA hormonlarının sekresiyası tədricən artmağa başlayır. Pubertat dövründə isə digər androgenlər və estrogenlərlə yanaşı bu hormonun da sekresiyası intensiv olur.

Bioloji funksiyası:

Androstendion testosteron və digər androgenlərin, estrogenin sələfidir. Endogen prohormon olmaqla yanaşı bu hormonun androgen təsiri də vardır, lakin testosterona nisbətən daha zəifdir. DHEA-nın digər metabolitlərinə bənzər olaraq androstendionun çox zəif estrogen aktivliyi qeydə alınmışdır. Bu hormonun estrogen reseptorlarına (ERα və ERβ) qarşı affinliyi də çox aşağı olur.

Mütəxəssislər iddia edir ki, adrenarx zamanı androstendion və DHEA hormonlarının artması uşaqlarda sosial, mədəni və ekoloji davranışların öyrənilməsinə təsir edir. Hesab olunur ki, bu yaşda olan oğlan uşaqlarında aqressiyanın və rəqabət aparmaq vərdişinin yaranması ilə bu hormonun miqdarı arasında müəyyən korrelyasiya olur. Çünki bu yaş dövründə testosteronun miqdarı çox az olur.

Diaqnostik əhəmiyyəti:

Androstendion hormonu adrenal vəzilərin, yumurtalıqların, xayaların funksiyasını, həmçinin kişi cinsiyyət orqanlarının və fiziki (androgenik) xüsusiyyətlərinin inkişafı üçün vacib olan hormonların sintezini dəyərləndirmək üçün müayinə olunur. Hiperandrogeniya əlamətləri olan qadınlarda patologiyanın ovarial (yumurtalıq) və ya adrenal (böyrəküstü vəzi) mənşəli olmasını differensiasiya etmək üçün androstendion DHEA ilə birgə tədqiq olunmalıdır. Əgər pasientdə yalnız ovarial mənşəli hiperandrogeniya varsa, bu zaman əsasən androstendion, adrenal mənşəli hiperandrogeniyalar zamanı isə bu hormonların hər ikisi artmış olur.

 Androstendionun diaqnostik əhəmiyyəti aşağıdakı kimi klassifikasiya olunur:

•  Adrenal vəzilərin qabıq maddəsindən inkişaf edən şişlərin və ya AKTH sintez edən ektopik şişlərin diaqnostikası, həmçinin ovarial və testikulyar şişlərlə differensial diaqnostikası.
• Anadangəlmə adrenal hiperplaziyanın (erkən yaşlarda rast gəlinir, steroid hormonların sintezində iştirak edən əsasən 21 β-hidroksilaza, nadir hallarda isə 11 β-hidroksilaza fermentinin irsi defisiti ilə əlaqədar yaranan sindrom) diaqnostikası və müalicəsinin monitorinqi (testosteron və 17-hidroksiprogesteronla birgə).
• Gənc qızlarda polikistik yumurtalıq sindromunun, hipertekoz və androgen hasil edən şişlərin tədqiqi, virilizasiya (kişi cinsinə xarakterik olan əlamətlərin üzə çıxması) və hirsutizmin (tüklənmə) yaranma səbəbinin araşdırılması.
• Oğlan uşaqlarında cinsi yetkinliyin vaxtından əvvəl baş vermə səbəbinin aydınlaşdırılması.
• Digər cinsiyyət hormonlarıyla (testosteron, estrogen, DHEA) və qonadotropinlərlə (FSH və LH) birgə ovarial və ya testikulyar çatışmazlığın tədqiqi.

Androstendionun analizi zamanı hormonun aktiv və inaktiv formaları birlikdə (total) müayinə olunduğu üçün bu zaman yalnız hormonun ümumi konsentrasiyası haqqında informasiya almaq mümkün olur, bioloji aktivliyini isə dəqiq qiymətləndirmək mümkün olmur. Bundan başqa hədəf hüceyrələrdəki reseptorlarla əlaqəyə girən zaman androstendionun effekti digər androgen və antiandrogen maddələr tərəfindən modifikasiya oluna bilər. Buna görə də hormonun konsentrasiyası ilə hiperandrogeniya əlamətlərinin arasındakı korrelyasiyanı düzgün dəyərləndirmək üçün bu faktorlar nəzərə alınmalıdır.

Nümunə: qan zərdabı

Nümunə həcmi: 1,0 mL

Minimal həcm: 0,5 mL (bu həcmlə müayinəni təkrar aparmaq mümkün deyil)

Konteyner: qırmızı qapaqlı birdəfəlik istifadə üçün nəzərdə tutulmuş plastik sınaq şüşəsi. Konteynerin üzərində pasientin cinsi, yaşı qeyd olunmalıdır.

Qan laxtalandıqdan sonra zərdab hissə ayrılmalıdır.