TNF-α (tumor necrosis factor-şiş nekrozlaşdırıcı faktor), digər adı ilə kaxektin qeyri-spesifik immunitetin yaranmasında iştirak edən qlikoproteindir. Həmçinin iltihabi reaksiyalarda kəskin faza zülalı kimi iştirak edən vacib sitokinlərdən biridir.

Sintezi:

Əsasən aktivləşmiş makrofaqlar və monositlər tərəfindən sintez olunur. Lakin CD 4+ limfositlər, NK hüceyrələr, neytrofillər, tosqun hüceyrələr, saya əzələ hüceyrələri, eozinofillər, neyronlar da TNF-α sintez edə bilər. Bu sitokinin sintezinə nəzarət edən 4 ekzondan ibarət TNFA geni 6-cı autosom xromosomun 6p21.33 lokusunda yerləşir.

İlkin olaraq bu hüceyrələrin səthində TNF-α-nın 233 amin turşu ardıcıllığından ibarət həll olan forması sintez olunur. Bu forma II tip membran zülalı adlanır və molekulyar çəkisi 28 kDa civarında olur. Mühitdəki metalloproteazaların təsirindən membrana bağlı zülal molekulu ayrılır və parçalanmış subvahidlər polimerləşərək TNF-α-nın homotrimer formasını əmələ gətirirlər. Sitokinin bu forması (sekretor forma) 17 kDa molekulyar çəkiyə malik qlikozilləşməmiş zülaldır.

TNF-α-nın hər iki forması bioloji aktiv olur.

Virus və bakteriyalar, onların mübadilə məhsulları (qrammənfi bakteriyalarda lipopolisaxaridlər), interleykin-1, interferon TNF-α-nın sekresiyasını stimullaşdırır.

Funksiyası:

TNF-α sitokini bir çox hüceyrələrin səthində yerləşən TNFR1 və əsasən immun hüceyrələrin səthində yerləşən TNFR2 reseptorları ilə birləşərək öz təsirini göstərir.

TNF-α-nın əsas bioloji təsirlərini sitotoksik, immunomodulyator, stimulyator olmaqla üç qrupda klassifikasiya etmək mümkündür:

•   Sitotoksik: şiş hüceyrələrinin hemorragik nekrozunu, həmçinin virusla yoluxmuş hüceyrələrin destruksiyasını intensivləşdirir.
•   İmmunomodulyator: qranulositlərin və makrofaqların funksionallığını, hepatositlər tərəfindən kəskin faza zülallarının sintezini artırır, iltihab əleyhinə təsir göstərən digər sitokinlərin sintezini aktivləşdirir.
•   Stimulyator: neytrofillərin, limfositlərin (T və B) proliferasiyasını və differensiasiyasını, həmçinin onların sümük iliyindən periferik qana, iltihab ocağına miqrasiyasını stimullaşdırır.

TNF-α-nın bioloji aktivliyi onun konsentrasiyasından asılı olur. Belə ki, aşağı konsentrasiyada o, sintez olunduğu yerdə təsir göstərir və lokal iltihabi prosesləri aktivləşdirir. Yüksək konsentrasiyada isə sitokinlərin hiperaktivasiyasına və nəticədə orqanizmin iltihabi reaksiyalar üzərindəki nəzarətinin itirilməsinə gətirib çıxara bilər.

Klinik əhəmiyyəti:

TNF-α bir sıra kritik halların yaranmasında vacib rol oynayır. İltihabi reaksiyaların və sepsisin erkən fazasında (bakterial endotoksinlərin təsiri ilə) qanda bu sitokinin konsentrasiyası artır. Son zamanlar hesab olunur ki, ağır infeksiyalar və sepsis zamanı qanda TNF-α-nın miqdarının artması septik şokun yaranmasına gətirib çıxarır. Bu zaman adı çəkilən sitokinin neytrallaşdırılması ölüm riskini azaldır.

TNF-α onkoloji və ağır gedişatlı infeksion xəstəliklərdə metabolizmi sürətləndirərək kaxeksiya yaradır. Bundan başqa bir sıra autoimmun xəstəliklərin, əsasən də revmatoid artritin patogenezində, transplantantın qopma reaksiyasında iştirak edir. Transplantasiyadan sonra qanda bu sitokinin miqdarını müayinə etməklə transplant orqan və ya toxumanın qopma ehtimalını əvvəlcədən proqnozlaşdırmaq mümkündür.

Parazitar infeksiyaların erkən mərhələsində TNF-α qoruyucu funksiya icra edir, lakin bu sitokinin konsentrasiyası artdıqda xəstəlik ağır fəsadlarla (məs: malyariyanın serebral forması-ensefalopatiya) nəticələnə bilər.

İnfeksion və autoimmun xəstəliklər, onkoloji patologiyalar, yanıqlar, ağır mexaniki travmalar, sepsis zamanı immun sistemin vəziyyətini dəyərləndirmək üçün TNF-α-nın müayinəsi vacib əhəmiyyət daşıyır. İmmun sistemin digər parametrlərinin təyini bu sitokinin diaqnostik əhəmiyyətini artırır.

Nümunə: qan zərdabı

Nümunə həcmi: 1,0 mL

Minimal həcm: 0,5 mL (bu həcmlə müayinəni təkrar aparmaq mümkün deyil)

Konteyner: qırmızı/sarı qapaqlı birdəfəlik istifadə üçün nəzərdə tutulmuş plastik sınaq şüşəsi (gelsiz sınaq şüşələrinə üstünlük verilir).

Analiz götürüldükdən sonra qan laxtalanan kimi zərdab hissə formalı elementlərdən ayrılmalıdır və nümunə başqa laboratoriyaya göndəriləcəksə dondurulmalıdır.